Prije stotinu godina spoznaja da Mliječni put nije jedina galaksija u svemiru promijenila je ljudsku percepciju svemira. Dana 23. studenoga 1924., članak u New York Timesu, skriven među reklamama, najavio je revolucionarno otkriće. Naslov je glasio: “Otkriveno da su spiralne maglice zvjezdani sustavi.” Protagonist priče, dr. Edwin Powell Hubble, potvrdio je da su određene spiralne maglice zapravo čitave galaksije izvan Mliječnog puta.
Otkriće koje je srušilo dotadašnje pretpostavke
Ključno Hubbleovo otkriće uključivalo je galaksije Andromedu i Messier 33, najbliže velike galaksije Mliječnom putu. Prije tog otkrića, ove maglice smatrale su se dijelom naše galaksije. Promatrajući promjenjive zvijezde poznate kao cefeide u Andromedi, Hubble je izmjerio njihovu udaljenost i dokazao da leže daleko izvan granica Mliječnog puta.
Ovo je otkriće riješilo dugogodišnju raspravu među astronomima. Samo četiri godine ranije, žustra rasprava—poznata kao “Velika debata”—odvijala se između astronoma Harlowa Shapleya i Hebera Curtisa. Shapley je tvrdio da je Mliječni put dovoljno velik da obuhvati spiralne maglice, dok je Curtis tvrdio da su to zasebne galaksije. Hubbleova otkrića konačno su potvrdila Curtisovu teoriju.
Pionirski rad Henriette Swan Leavitt
Hubbleovo otkriće ne bi bilo moguće bez doprinosa Henriette Swan Leavitt, pionirke astronomije. Godine 1912. Leavitt je otkrila povezanost između sjaja i perioda pulsiranja promjenjivih zvijezda cefeida, poznatu kao odnos period-sjaj. Ovo otkriće omogućilo je astronomima procjenu udaljenosti cefeida, što je otvorilo put za mjerenje veličine svemira.
Iako je Shapley izgubio Veliku debatu, njegove metode bile su ključne za napredak astronomije. Koristio je Leavittine nalaze za procjenu veličine Mliječnog puta, postavljajući temelje za Hubbleov rad. Uz to, danski astronom Ejnar Hertzsprung koristio je mjerenja paralakse zvijezda kako bi kalibrirao Leavittin odnos perioda-sjaja, pružajući potrebnu preciznost.
Hubbleova opažanja omogućio je Hookerov teleskop u opservatoriju Mount Wilson u Kaliforniji, najnapredniji instrument svog vremena.
Sa zrcalom promjera 2,5 metra, teleskop je pružao neviđenu jasnoću i osjetljivost, omogućujući Hubbleu identificiranje cefeida u udaljenim galaksijama. Uspoređujući fotografske ploče, Hubble je otkrio promjene u sjaju zvijezda, što je karakteristika cefeida, omogućivši mu izračunavanje njihovih udaljenosti.
Revolucija crvenog pomaka
Hubbleova otkrića proširila su se izvan mjerenja udaljenosti. Nadovezujući se na raniji rad Vesta Sliphera, koji je izmjerio crveni pomak galaksija i otkrio njihovo udaljavanje od Zemlje, Hubble je povezao ova mjerenja s udaljenostima i ustanovio revolucionarni odnos: što je galaksija udaljenija, to se brže udaljava. Ovo otkriće postavilo je temelje za koncept širenja svemira, što je dovelo do teorije Velikog praska.
Rad Edwina Hubblea označio je prekretnicu u astronomiji. U samo nekoliko godina, svemir se konceptualno proširio za čovječanstvo. Njegov doprinos bio je toliko transformativan da njegovo ime danas nosi jedan od najnaprednijih teleskopa ikad izgrađenih—Svemirski teleskop Hubble. Sto godina kasnije, njegovo nasljeđe nastavlja inspirirati, podsjećajući nas na veličinu i čudo svemira!
